СабаKтыS таKырыбы: §41.АтмосфералыK KысымныS биіктікке байланысты ™згеруі.
СабаKтыS маKсаты: ОKушыларCа атмосфералыK KысымныS биіктікке байланысты ™згеруін т_сіндіру.
СабаKтыS міндеттері:
АтмосфералыK Kысым туралы aCымды Kалыптастыруды жалCастыру, Kалыпты атмосфералыK Kысым, атмосфералыK KысымныS биіктікке, ауа райына байланысты ™згеруі туралы т_сінік беру.
ОKушыларды ™з бетімен Cылыми ой Kорытындыларын жасай алуCа жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянаKтылыKKа, еSбекKорлыKKа т‰рбиелеу.
СабаKтыS т_рі: аралас
СабаKтыS ‰дісі: баяндау, сaраK-жауап,
ТехникалыK оKыту Kaралдары: компьютер, видеопроектор, экран, электронды оKулыK.
СабаKтыS барысы:
І. `йымдастыру кезеSі: оKушылармен амандасу, сабаKKа Kатысымы мен даярлыCын тексеру.
ІІ. ^й тапсырмасы бойынша сaраKтар:
Барометр не _шін Kолданылады?
Барометр-анероидтыS Kaрылысы Kандай?
Ол Kалай жaмыс істейді?
Барометрмен таCы нені баKылауCа болады?
Жер шарыныS ‰р т_рлі орындарында атмосфералыK Kысымды _немі ™лшеп тaру не _шін Kажет? МaныS метеорологияда Kандай м‰ні бар?
ІІІ. ЖаSа сабаK.
Жер бетінен биіктеген сайын ауа Kысымы азая берді. Барометрмен аэростатта к™терілу кезінде ‰р т_рлі биіктіктен атмосфера Kысымын ™лшеуге болады. €рбір 12 м биіктікке к™терілгенде орта есеппен Kысым 1 мм сын. баCанына азаяды екен. 6 км биіктікте ауа Kысымы Жер бетіндегіден 2 еседей кіші болады.
АтмосфералыK KысымныS биіктікке т‰уелділігін білу барометр-анероидтарды биіктік аныKтау _шін пайдалануCа болады. €рбір атмосфералыK Kысым м‰ніне, теSіз деSгейінен алCандаCы белгілі бір биіктік с‰йкес келетіндіктен, бaл Kaралды метрге (не километр) градуирлеуге болады.
Авиацияда Kолданылатын барометрлік биіктікті ™лшейтін аспаптар альтиметр деп аталады. СолардыS к™мегімен aшKыштар самолеттіS к™терілу биіктігін аныKтап отырады.
АтмосфераныS негізгі Kабаттары
Биіктігі 760 мм сынап баCынына теS, 00С температурадаCы атмосфералыK Kысым Kалыпты атмосфералыK Kысым деп аталады.
Jалыпты атмосфералыK Kысым 760 мм сын. баC.=101325 Па=1013 гПа
·100 кПа
·105Па.
Барометрді теSіз деSгейінен шамамен ‰рбір 110 м биіктікке к™терген сайын сынап баCаны 1 см-ге т™мендейтіні аныKталды.
АтмосфералыK KысымныS биіктікке байланысты ™згеретінін пайдаланып, анероидтарды к™бінесе к™терілу биіктігін к™рсететіндей етіп градуирлейді. Мaндай анероидтарды альтиметрлер деп атайды.
І^. СабаKты бекіту:
Тестілеу жaмыстары
1. Торричелли т_тігініS ішіндегі сынап деSнейі к™терілген кезде атмосфералыK Kысым Kалай ™згереді?
а) Азаяды б) Артады с) СынаптыS биіктігі атмосфералыK KысымCа т‰уелді емес
д) БастапKыда кенет артады, содан кейін т™мендейді.
е) БастапKыда т™мендейді, содан кейін кенет артады.
2.СaйыK Kысымын ™лшеу т‰сілімен атмосфералыK Kысымды неліктен есептеуге болмайды?
а) Ауа судан жеSіл б) Атмосферада наKты шекара жоK
с) Атмосфера тыCыздыCы биіктігіне байланысты ™згереді.
д) Атмосферада наKты шекара жоK ж‰не оныS тыCыздыCы биіктігіне байланысты азаяды
е) АтмосфераныS Kысымы сaйыK Kысымы сияKты ™лшенеді.
3. Барометр тау б™ктерінде 760 мм сынап баC. Алу тау шынында 724 мм с.б к™рсетеді. ТаудыS биіктігін аныKтаSыз. (1 мм. с.б – 12 м)
а) 432 м б) 3 м с) 86888 м д) 9120 м е) 640 м
4. Jалыпты атмосфералыK KысымныS м‰ні неге теS?
а) 1 Н б) 760 мм. Сын. БаC. с) 10 Па д) 760 Па е) 760 Н
5.Б™лменіS еденіне 100 кПа атмосфералыK Kысым т_седі. АтмосфералыK ауа б™лменіS KабырCаларына ж‰не т™бесіне т_сіретін Kысымды аныKта.
а) 100 кПа KабырCаCа; 0 кПа т™беге; б) 50 кПа KабырCаCа; 0 кПа т™беге;
с) 100 кПа KабырCаCа; 0 кПа т™беге; д) 100 кПа KабырCаCа; 0 кПа т™беге;
е) 100 кПа KабырCаCа; 0 кПа т™беге;
– нaсKа
1. АтмосфералыK Kысым Kандай прибормен ™лшенеді?
А) Секундомер В) Диномометр С) Барометр Д) Спидометр
2. АтмосфералыK Kысым Kандай ‰ріппен белгіленеді?
А) F В)
· С) P Д) m
3. Jай Cалым атмосфералыK Kысымды ™лшеу ‰дісін aсынды?
А) Ньютон В) Паскаль С) Королев Д) Торричелли
4. АтмосфералыK KысымныS ™лшем бірлігін к™рсет.
А) кг н/е мг В) Н н/е кН С) Па н/е мм.сын.баC Д) м/с н/е см/саC
5. Jалыпты атмосфералыK Kысым шамасы Kандай? (ТеSіз деSгейінде)
А) 1 Н В) 1 Па С) 760 Н Д) 760 мм.сын.баC
Есептер шыCару.
№1. Б™лмеде барометр 750 мм.сын.баC. к™рсетіп тaр. `зындыCы 1м, ені 50см болатын _стелге ауа Kандай к_ш т_сіреді?
Берілгені: Шешуі:
P =
L =
a =
F-?
Жауабы:
V. БаCалау.
VI. ^йге тапсырма: §41. 26-жаттыCу.
Атмосфера — ЖердіS ауа Kабаты.
АтмосфераныS Kaрамы: 78%-азот, 21%-оттегі.